Tekstilde Sürdürülebilirlik Vol 2: Hızlı Moda
Günümüz dünyasında tekstil ve moda sektörü üretim ve tüketimin en hızlı geliştiği sektörlerden bir tanesi olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda ekonomiler büyüdükçe, sürdürülebilirliğin hem üretici hem de tüketici açısından etkin kullanılması önem arz etmektedir.
Tekstilde sürdürülebilirlik kavramını ve felsefesini ele aldığımız birinci yazımız olan ‘Yavaş Moda’, özetle ekolojik bütünlüğü, insan emeğini ve toplumsal adaleti savunarak ürünlerini değiştirmeyi ve korumayı hedefleyen bir akım olarak karşımıza çıkmaktadır. Tekstilde Sürdürülebilirlik serisinin devamı niteliğindeki ‘Hızlı Moda’ ise doğru bilinen yanlışlar üzerine yoğunlaştığımız ve toplum bilinci kazandırmak amacıyla kaleme ele aldığımız ikinci yazımızdır.
Modacı Piorret modayı; insanların bir süre önce beğenerek giydikleri bir giysiyi bir süre sonra gülünç bulacaklarını bildikleri halde vazgeçemedikleri bir salgın olarak vurgulanmaktadır.(1) Tekstil ve moda endüstrisi; dünyanın üretim ve tüketimin en hızlı geliştiği ve aynı zamanda çevreye en fazla zarar veren sektörlerden bir tanesidir. Tüketicilerin hızlı moda iş modeli ile üretim kaynaklarının sınırsız olduğu varsayımıyla hareket etmelerinin bu etkiyi arttırdığı düşünülmektedir.
1980’lerde üretimin Asya’ya kayması ile beraber, hızlı moda; sezonlara ve trendlere bağlı yüksek adetlerde düşük fiyatlı, tek sezon giyilebilen ürünler sunmakta ve sürekli değişen trendler ve düşük fiyatlı ürünler tüketicileri ihtiyaçlarından fazla alım yapmaya yönlendirmektedir. Aşırı tüketim özellikle doğaya ve işçilere ağır bedeller olarak geri dönmektedir. Günümüzde fosil yakıtlardan sonra ekolojik dengeyi bozan en büyük sektörlerden biri moda endüstrisidir.(2) Paris Anlaşması, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında küresel karbon salımının %10'undan moda endüstrisinin sorumlu olduğu ve bu oranın 2030'da %60'a çıkması beklendiği ifade edilmektedir.(3)
Her ne kadar markaların çoğunun çevresel ve sosyal uygunluk denetleme mekanizması bulunsa da bu denetimlerin ne kadar etkili olduğu tartışma konusudur. Markaların tedarik zincirinde üretimini yapan alt tedarik zincirleri de bulunmakta ve en büyük çevre kirliliği bu tedarikçilerden kaynaklanmaktadır. Tekstil ve hazır giyim ürünlerinin son tüketiciye kadar geçen üretim süreci ve etkileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tekstil ürünlerinin terbiye ve boyama aşamaları; kullanılan su, kimyasal ve enerji miktarı bakımından çevreye etkinin en yüksek olduğu aşamalardır. Yeterli arıtma tesisi olmayan firmaların üretim aşamalarında kullandığı kimyasallar en yakın su kaynaklarına boşaltılmaktadır. Çin’deki bir değiş ile ‘The color of the season by looking at the color of the rivers’ (Bir sonraki sezonun rengini nehirlere bakarak anlayabilirsiniz).
Çevreye duyarlı ve ekolojik uyumluluk adı altında markaların organik kökenli materyaller ile ürettiği ürünler genel anlamda sürdürülebilirliğin koşullarını sağladığını düşündürse de tüketiciler tarafından doğru olduğu sanılan bazı yanlışlar mevcuttur.
Geri Dönüşüm Tam Anlamıyla Çözüm Değil
Geri dönüşüm kaynak verimliliği bakımından oldukça önemlidir. Hızlı moda (Fast Fashion) olarak adlandırdığımız sistem hıza bağlı olduğu için hız ne kadar artıyorsa kalitenin o kadar düştüğü anlamına gelmektedir. Bu kapsamda zamanla kullanılamayacak hale gelen kıyafetlerimizi en iyi ihtimalle, (çevreye duyarlı olabilmek) adına geri dönüşüm kutularına ya da mağazaların kendilerine ait olan toplama kutularına atıyoruz. Buradaki yanlış bilinen ise, kıyafetin mutlaka geri dönüştürülebildiğidir. Aslında gerçekte, üretilen tekstil ürünün, kesim/dikim aşamasında ortaya çıkan üretim atığı kolay geri dönüştürülebilirken, teknik kısıtlar sebebiyle kıyafet atıkları için geri dönüşüm oranı düşük kalmaktadır.
Greenwashing
Türkçe’de tam anlamı ‘yeşil boyama/yıkama’ ya da bir diğer tabir ile ‘yeşilleme’ olan “greenwashing”, günümüzde birçok firmanın çevre dostu ve dünyaya karşı sorumluluklarının bilicinde olduğuna dair yaptıkları yanıltıcı bir reklam türüdür. Çoğu firma ‘yeşillemeyi’ ürünün ambalajından, ürün reklamlarından veya etiketlerinden yola çıkarak yapabilmektedir. Tüketicilerin suistimal edildiği en yaygın sektörlerden biri olan moda endüstrisinde, ‘etik’ ve ‘ekolojik’ kavramları sürdürülebilir bir markanın benimseyeceği öncelikli alanlar olmalıdır.
Günümüzde tekstil ve hazır giyim firmaları, sürdürülebilir bir marka olabilmek adına paketleme yöntemlerini değiştirerek, plastik yerine kâğıt ya da geri dönüştürülebilir ürünleri tercih ederek çevre dostu olduklarını göstermektedir. Birçok firma paketlemeye ayıracağı finansal kaynaklarını tedarik zincirlerinde modernizasyon yaparak kullanabilme potansiyeline sahip iken, (örneğin çocuk işçilerin çalıştırılmaması ya da boyahanesine atık tesisi kurması vb.) sürdürülebilirlik adı altında müşterinin ilk gördüğü ‘paketlemeye’ dikkat çekmektedir. Bu kapsamda ilgili markanın kelimenin tam anlamıyla sürdürülebilir olmamasının yanı sıra, tüketicileri ‘greenwashing’ yaparak yanlış yönlendirdiği söylenebilir.
Hızlı moda kavramı düşük kalitede ve maliyetle çok fazla ürün üretmeye odaklanmış bir sektör olması sebebi ile sürdürülebilirlik felsefesini içinde barındıran bir kavram değildir. Değişen trendler ile uygun fiyatlı ürünlerle tüketicilerin ihtiyaçlarından daha çok ürün almaya yönelttiği, bu ürünlerin kısa ömürlü olması neticesinde orta vadede daha çok üretime ve üretim esnasında ortaya çıkabilecek çevresel/sosyal etkilere neden olduğunu bu yazımızda anlatmaya çalıştık.
Tüketicilerin algılarını yönetmek amacıyla, üreticilerin reklam söylemlerinde, etiketlerinde ve paketlemelerinde sürdürülebilirlik kavramını kullanırken esas olarak çevreye daha büyük etkilerinin olabileceği üretim safhalarının gözden kaçırılmaması gerektiği; tüketicilerin ise sürdürülebilirliğe en büyük desteği ihtiyaç fazlası alımların önüne geçerek verebilecekleri düşünülmektedir.
(1)https://www.iso.org.tr/sites/1/upload/files/hazir_giyim_model_onerisi-261.pdf
(3)https://unfccc.int/news/un-helps-fashion-industry-shift-to-low-carbon
You May Also Be Interested In
