Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları İçin Yapay Zekanın Önemi
Sürdürülebilir kalkınma, günümüzde global ölçekte kritik bir hedef haline gelmiştir. Birleşmiş Milletler’in 2015 yılında kabul ettiği 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA), yoksulluğun sona erdirilmesi, eşitsizliklerin azaltılması ve iklim değişikliğiyle mücadele gibi 17 Küresel Hedef olarak temel amaçları kapsamaktadır. Bu hedeflere ulaşmada yenilikçi teknolojilerin, kullanımı, özellikle yapay zekanın (YZ) rolü giderek daha fazla önem kazanmaktadır. YZ; veri analizi, otomasyon ve karar verme süreçlerinde sunduğu avantajlarla sürdürülebilir kalkınmanın önemli bir itici gücü haline gelmiştir.
İlk olarak 2019 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Ekonomik Forumu, yapay zekanın (YZ) sağlık, tarım, enerji ve eğitim gibi alanlarda sürdürülebilir kalkınma amaçlarına katkı sağlama potansiyelini vurgulamıştı. 2024 yılında da yapay zekanın verimliliğe olan katkısı forumda özel olarak ele alınmıştır.1 YZ, karmaşık verileri işleyerek kaynakların daha etkin kullanılmasını, çevresel etkilerin azaltılmasını ve yenilikçi çözümler geliştirilmesini sağladığı için hem verimlilik hem de ekonomi üzerinde önemli bir etki yaratmaktadır.
Tarım sektöründe YZ, verimliliği artırmak için birçok yenilikçi çözüm sunmaktadır. Sensörler ve drone teknolojileri ile desteklenen YZ uygulamaları, toprak sağlığını izleme, sulama ihtiyaçlarını belirleme ve zararlıları tespit etme gibi görevleri yerine getirebilir. Örneğin; Hassas Tarım uygulamaları, tarım arazilerinin verimliliğini artırarak su ve gübre gibi kaynakların israfını önlemektedir. Araştırmalar, YZ tabanlı sistemler ve otomasyon tekniklerinin tarımsal verimliliği %20-30 oranında artırabileceğini öngörmektedir.
Yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonu, YZ’nın önemli bir uygulama alanlarından biridir. YZ, enerji tüketiminde öngörülerde bulunarak tasarruf sağlamak ve talep yönetimini optimize etmek için kullanılabilir. Enerji şebekeleri üzerindeki yük dengesi ve enerji depolama çözümleri, YZ ile daha etkin bir şekilde yönetilmektedir. YZ tabanlı sistemler, enerji tüketim verilerini analiz ederek kullanıcıların enerji maliyetlerini düşürmelerine yardımcı olabilir. Uluslararası Enerji Ajansı raporlarına göre, YZ ile enerji verimliliği %15-20 oranında artırılabilir.2
Atık yönetimi ve geri dönüşüm süreçlerinde YZ, önemli bir verimlilik sağlamaktadır. YZ, atık türlerini tanıyarak geri dönüşüm oranlarını artırır ve böylece değerli malzemelerin yeniden kullanımını teşvik eder. Ayrıca, atık miktarını ve türlerini gerçek zamanlı olarak izleyerek, belediyeler ve işletmeler için daha bilinçli karar alma imkânı sunar. Bu sayede atık yönetimi daha verimli, çevre dostu ve sürdürülebilir bir şekilde gerçekleştirilebilir.
Yapay zekâ, atık su dönüşümünde de etkili bir araç olarak öne çıkmaktadır. Kimyasal ve biyolojik bileşenleri analiz ederek arıtma süreçlerini optimize eder ve gerçek zamanlı izleme ile potansiyel sorunları erken tespit eder. Bu sayede enerji ile kimyasal tüketimini önemli ölçüde azaltır. Ayrıca tahmin modelleriyle atık su akış miktarını ve kalitesini öngörerek tesislerin kapasitesini daha verimli yönetmeyi mümkün kılar. Otomasyon sayesinde süreçler daha güvenilir hale gelir ve insan hatası en aza indirgenir. YZ, atık su arıtımını daha verimli ve sürdürülebilir bir hale getirerek su kaynaklarının korunmasına da önemli katkılar sağlar.
YZ, sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Hastalıkların erken teşhisi, tedavi süreçlerinin kişiselleştirilmesi ve sağlık hizmetlerine erişimin artırılması gibi alanlarda, büyük veriyi işleyerek etkili çözümler sunmaktadır. Örneğin, IBM’in Watson platformu, kanser tedavisi için önerilerde bulunarak doktorların karar verme süreçlerine destek olmaktadır.3 Ayrıca, YZ tabanlı görüntü analizi sistemleri, radyoloji ve patoloji gibi alanlarda hastalıkların daha hızlı ve doğru teşhis edilmesini sağlamaktadır. Bu sayede tedavi süreçlerinin etkinliği artmakta ve hasta sonuçları iyileştirilmektedir.
Eğitimde YZ, kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunarak öğrenme süreçlerini optimize etmektedir. Öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına göre içerik sunan YZ uygulamaları, eğitim kalitesini artırarak daha kapsayıcı bir eğitim ortamı yaratabilir. Örneğin, YZ tabanlı eğitim platformları, öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini analiz ederek en uygun öğrenme yöntemlerini sunmaktadır.
YZ, sürdürülebilir şehirler ve topluluklar hedefini destekleyerek şehirlerin daha akıllı ve çevre dostu hale gelmesine önemli katkılar sağlar. Trafik yönetiminde, gerçek zamanlı veriler kullanarak trafik akışını optimize eder, böylece hem sıkışıklığı azaltır hem de hava kirliliğini düşürür. Atık yönetiminde ise sensör teknolojisiyle atık toplama rotalarını iyileştirir, geri dönüşüm oranlarını artırarak atık yönetimini daha verimli hale getirir. Enerji verimliliği açısından, akıllı binalar ve şebekeler aracılığıyla enerji tüketimini izler ve optimize eder, gereksiz harcamaları önler. Bunun yanı sıra, kamu güvenliği ve afet yönetimi gibi alanlarda da etkin çözümler sunarak şehirlerin sürdürülebilirliğini ve yaşam kalitesini artırır. YZ’nın bu alanlardaki kullanımı, kaynakların daha verimli kullanımını sağlarken çevresel etkileri en aza indirir ve şehirlerin geleceğe hazırlanmasına yardımcı olur.
Yapay zekâ, sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşmayı kolaylaştıran birçok fayda sunmaktadır. YZ, kaynakların daha etkin kullanılmasını sağlayarak israfı azaltır ve verimliliği artırır. Örneğin, enerji ve su yönetiminde YZ uygulamaları, israfı azaltırken çevresel etkileri de minimize etmektedir. Büyük veri setlerini analiz ederek hızlı ve etkili karar alma süreçlerini destekleyen YZ, özellikle acil durum yönetimi ve kaynak tahsisi gibi kritik alanlarda zaman kazandırmaktadır. Ayrıca, karmaşık sorunlara yenilikçi çözümler sunma potansiyeline sahiptir. İklim değişikliği ile mücadele için geliştirilen YZ tabanlı modeller, çevresel etkilerin tahmin edilmesini ve azaltılmasını sağlamaktadır. Üretim süreçlerini optimize ederek kaynak kullanımını ve atıkları azaltan YZ, geri dönüşüm süreçlerini iyileştirir ve tüketim alışkanlıklarını analiz ederek sürdürülebilir uygulamaların yaygınlaşmasına katkı sunar. Ayrıca, YZ; sağlık, eğitim ve sosyal hizmetlerde daha geniş kitlelere ulaşarak kapsayıcılığı artırır ve toplumun dezavantajlı kesimlerinin hizmetlere erişimini kolaylaştırır.
Sonuç olarak, yapay zekâ, sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşmada önemli bir araç olarak öne çıkmaktadır. Tarım, enerji, sağlık ve eğitim gibi alanlardaki uygulamalarıyla verimliliği artırmakta, kaynakları daha iyi yönetmekte ve yenilikçi çözümler geliştirmektedir. Ancak, YZ’nın sürdürülebilir bir şekilde kullanılması için etik ve sosyal boyutlarının da göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Politika yapıcılar ve paydaşlar, YZ'nın potansiyelinden yararlanırken olası riskleri de yönetmelidir. Bu bağlamda, politikaların ve düzenlemelerin geliştirilmesi, YZ’nın sürdürülebilir kalkınma amaçlarına katkısını daha da güçlendirecektir. YZ ve sürdürülebilir kalkınma alanındaki iş birlikleri ile inovasyonlar, gelecekte daha yeşil ve kapsayıcı bir dünya yaratma yolunda önemli bir adım olacaktır.
