The New Commanding Heights: Yenilenebilir Enerjinin Yükselişi / Güneş Paneli Sektörü ve Güneş Paneli Üretiminde Kullanılan Kritik Mineral ve Madenlerin Değerlendirilmesi (2)

Yazı dizimizin ilk bölümünde; küresel güneş paneli pazarının tarihsel gelişimine odaklanmış, güneş paneli bileşenlerinin nelerden oluştuğunu incelemiş ve günümüzde güneş paneli sektörünün niçin enerji sektöründe ve küresel ısınma ile mücadelede çok önemli bir pozisyonda olduğunu anlatmıştık.

Yazı dizimizin ikinci bölümünde ise güneş paneli tedarik zincirini inceleyerek, güneş paneli pazarının konsantre yapısının oluşturduğu riskleri değerlendireceğiz.

Umarım bilgi dolu ve keyifli bir okuma olur…

Küresel Güneş Paneli Üretimi ve Tedarik Zinciri

Polisilikon Üretimi

Plaka (wafer) bazlı güneş paneli üretiminin, güneş paneli pazarının çok büyük bir kısmını kapsadığı gözlemlenmekte olup, plaka yapımında kullanılan polisilikonun temini, güneş paneli üretim süreci ve tedarik zincirinin ilk basamağını oluşturmaktadır. 2020 yılında küresel ölçekte toplam 520.000 ton/yıl seviyesinde polisilikon üretilirken, toplam üretimin %93’ünün güneş paneli sektöründe kullanıldığı görülmektedir. Küresel polisilikon üretiminin %76’sını gerçekleştiren Çin’in ise piyasada lider konumda olduğu bilinmektedir. Çin’i, Almanya (%12) ve ABD (%5) takip etmektedir. 

         Kaynak: Bloomberg NEF, PV Insights, TSKB Danışmanlık Hizmetleri

2018 yılında yaklaşık 10 ABD doları/kg seviyesinde seyreden ortalama küresel polisilikon fiyatlarının, 2018-2020 yılları arasında küresel ölçekte kurulu gücün artmasına karşın benzer bir fiyat aralığında sabit kaldığı ve 2020 yılının Mayıs ayında tüm zamanların en düşük seviyesi olan 6,9 ABD doları/kg seviyesine kadar gerilediği görünmektedir. Bu düşüşteki temel etkenin, COVID-19 kısıtlamaları sonucunda gerileyen talep olduğu anlaşılmaktadır. 

Küresel polisilikon üretiminin %76’sı Çin tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda, polisilikon üretimine dair Çin’de yaşanan gelişmeler, polisilikon fiyatını önemli ölçüde etkilemektedir.

2020 yılında polisilikon fiyatları her ne kadar pandemi etkisiyle yaşanan talepteki düşüş neticesinde 6-7 ABD doları seviyelerine çekilse de Çin’in önemli polisilikon tedarikçilerinden olan GCL-Poly firmasında yaşanan patlama[1] ve Leshan bölgesinde oluşan selden[2] etkilenen Sichuan Yongxiang firmasının Tongwei fabrikasının 2 ay süreyle üretime ara vermesi, toplam 68 bin ton kapasitesinin piyasa dışı kalmasına sebep olmuştur. Talebin yeniden artması, tedarik zincirinde yaşanan sıkıntılar sonucu navlun fiyatlarının yüksek seviyelerde olması ve 2021 yılının ilk üç çeyreğinde gerçekleşen kısıtlı kapasite artırımları sonucu, geçen sene boyunca polisilikon fiyatları hızla yükselerek mevcut artış trendine devam etmiştir. 

Kaynak: IEA, TSKB Danışmanlık Hizmetleri

Küresel plaka üretim kapasitesi ve üretim miktarının, her geçen yılgüçlü seyreden talebe paralel olarak artış seyrinde olduğu görülmektedir. 2020 yılı itibarıyla Çin’in sektörde çok güçlü bir oyuncu olarak ön plana çıktığı izlenmekte olup, tek başına Çin’in küresel plaka üretimin %96’sını oluşturduğu dikkat çekmektedir.

Sektörde silikon kütük üreticilerinin aynı zamanda plaka üretimi de yaptığı bilinirken, sektördeki güneş hücresi ve güneş paneli üreticilerinin de iç kullanıma yönelik olarak bünyesinde silikon kütük ve plaka üretimi gerçekleştirmektedir. Güneş paneli için, polisilikon plaka üretiminde büyük miktarda enerji ihtiyacı oluşmaktadır. Bir plaka üretimi için kullanılan toplam enerjinin %70’i kütük yapım sürecinde harcanırken, bu harcama maliyetler içindeki en önemli kalem olarak ön plana çıkmaktadır.

Sektördeki plaka fiyatlarının; polisilikon fiyatları, teknolojik gelişmelerden kaynaklanan maliyet avantajları ve büyük üreticilerin fiyat değişiklikleri gibi konulardan etkilendiği gözlemlenmekted.

Güneş Hücresi Üretimi

Kaynak: IEA, TSKB Danışmanlık Hizmetleri

Güneş paneli üretiminde geçen 20 yıl içnde fiyat ve maliyetler açısından pozitif gelişmeler gözlemlenmiştir. Polisilikon fiyatlarının (2021 yıl hariç) düşüş trendi seyretmesi, başta Asya ülkelerinde olmak üzere, ölçek ekonomisi ile güneş paneli bileşenlerinin üretim maliyetlerinin azaltılması; küresel ölçekte güneş paneli üretim kapasitesi ve üretim miktarını pozitif yönde etkilemiştir. Bu doğrultuda, pandeminin yarattığı olumsuz koşullara rağmen sektör, kapasite ve üretim açısından pozitif yönlü ilerleyişini devam ettirmiştir.

Tedarik zincirinin diğer aşamalarında güneş paneli bileşenlerinin üretimi gerçekleştirilmekte olup, bu bileşenlerin montaj ve birleştirme hatlarından geçerek son halini “güneş paneli üretimi” aşamasında aldığı görülmektedir.

Diğer üretim aşamalarına paralel bir şekilde, güneş paneli üretimi de ağırlıklı olarak Çin’de yapılırken, Asya-Pasifik’in bölge olarak pazarın büyük bir kısmını oluşturması dikkat çekmektedir.

Genel Değerlendirme ve Özet

Güneş panelleri, yıllar itibarıyla maliyetlerde yaşanan gerileme ve verimlilikte gerçekleşen artış sonucunda, sadece yenilebilir enerji kaynakları kapsamında değil, tüm enerji kaynakları içinde rekabetçi bir hale gelmiştir. Son 10 yıl içinde önemli ölçüde büyüme kaydeden pazarın gelecek yıllarda da büyüme hızını kaybetmemesi beklenirken, güneş panellerinin iklim krizi ile mücadeledeki en önemli stratejik enerji kaynaklarından biri olarak ön plana çıkacağı öngörülmektedir.

2021 yılı itibarıyla küresel güneş paneli pazarında kurulu güç kapasitesi bazında Çin’in lider pozisyonda olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra tedarik zincirinin her aşamasının firmalar bazında oligopol yapıda olduğu gözlemlenmekte, Çin’li şirketlerin ağırlığının ise ciddi seviyelere ulaştığı izlenmektedir.

Küresel Güneş Paneli Tedarik Zinciri Hakkında:

-         2020 yılı itibarıyla polisilikon üretiminin %76’sının, plaka üretiminin %96’sının, güneş hücresi üretiminin %78’inin, güneş paneli üretiminin ise yaklaşık %70’inin Çin tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir.

-         Güneş paneli üretim aşamaları incelendiğinde, güneş paneli pazarının oligopol bir yapıda olduğu görülmektedir. Özellikle ana yoğunlaşmanın polisilikon-plaka ve hücre üretiminde olduğu izlenmektedir.

-         Yıllar itibarıyla güneş paneli pazarında konsantrasyonun artması ile birlikte, ölçek ekonomisinin geliştiği ve maliyetlerin de buna paralel olarak gerilediği takip edilmektedir. Ancak konsantre bir pazar olması sebebiyle küresel güneş paneli pazarı içinde çeşitli riskler de barındırmaktadır.

Küresel Güneş Paneli Pazarında Konsantrasyonun Yüksek Olmasının Oluşturduğu Riskler:

-         Bölgesel ve tesis bazında konsantre bir pazarın olması güneş paneli pazarı için ciddi riskler oluşturmaktadır. Örneğin, 2020 yılında yaşanan bir patlama sonucunda küresel polisilikon üretim kapasitesinin yaklaşık %8’i atıl bir pozisyonda kalmıştır. Sözü edilen bu patlama, polisilikon tesislerinde yaşanan kaza ve felaketlerin en geniş kapsamlı olanı şeklinde kaydedilmiştir. Diğer kazaların sonrasında kapanan tesislerle birlikte, yıllık polisilikon üretiminin %4 oranında daraldığı ve 2020-2021 yılları arasında polisilikon birim fiyatının 3 katına çıktığı gözlemlenmiştir.

-         Üretimin belirli bir coğrafyaya veya ülkeye sıkışması tedarik zinciri açısından ciddi riskler doğurmaktadır. Örneğin, COVID-19 salgınının ardından Çin’den ABD ve AB pazarlarına olan sevkiyat süreleri 40 gün seviyesinden 100 günlere kadar çıkmıştır. Bu durum çeşitli üretim alanlarında aksaklıklara sebebiyet vermiştir. Bunun yanı sıra, ülkeler arası diplomatik ilişkilerin ve bu sebeple oluşan risklerin de pazar üzerinde ciddi bir etkisi olduğu görülmektedir.

-         Üretimin birkaç firma özelinde konsantre olması da güneş paneli pazarı için çeşitli riskler barındırmaktadır. Firmaların kar marjlarını yükseltmek amacı ile ortak hareket etmeleri sonucunda rekabeti azaltıcı durumlar (fiyat sabitlemesi, damping vb.) ile karşılaşılma ihtimalinin bir risk olarak ortaya çıktığı değerlendirilmektedir.

Serimizin devamı, güneş paneli üretiminde kullanılan kritik mineral ve madenlerin incelenmesi ve küresel güneş paneli pazarına etkilerinin değerlendirilmesi ile devam edecektir.

KAYNAKÇA:

International Energy Agency, PVPS Trends Report – 2019, 2020, 2021

International Energy Agency, PVPS Snapshot – 2022

IRENA, Power Generation Costs – 2020, 2021

Mordor Intelligence, Global Solar Photovoltaic Market – (2021-2026)

U.S Deparment of Energy, Solar Photovoltaics, Supply Chain Deep Dive Assesments – 2022

International Energy Agency, Special Report on Solar PV Supply Chains – 2022