Gelişmiş ülkelerde sanayisizleşme

Teknolojik dönüşüm pek çok sektörde üretim geliri ve istihdam gibi ekonomik göstergelerde değişimi beraberinde getiriyor. Bu sektörler arasında en dikkat çekici örnek imalat sanayi sektörü.

Gelişmiş ekonomiler grubunda imalat sektörünün katma değerinin toplam üretim içerisindeki payı dikkat çekici düzeyde düştü. Buna paralel olarak, imalat sanayi istihdamının toplam istihdam içerisindeki payının da düştüğünü gözlemliyoruz. Örnek vermek gerekirse, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) Ocak 1939-Temmuz 2019 arasındaki yaklaşık 80 yıllık dönemde, imalat sanayi istihdamının toplam istihdam içerisindeki payı %30,3 seviyesinden %8,5’e kadar düştü. Yine ABD’de, 1997-2018 dönemi içerisinde imalat sanayi katma değerinin toplam ülke gelirinin içindeki payı %16’dan %11,4’e kadar geriledi. Benzer eğilimleri pek çok gelişmiş ülkede gözlemlemek mümkün.

İmalat sektörünün hem gelir hem de istihdam içerisindeki payının azalması süreci, iktisat literatüründe “sanayisizleşme” olarak adlandırılıyor. Peki gelişmiş ülkeler neden “sanayisizleşme” sürecinden geçiyorlar? İktisatçılar, bu olguyu açıklayabilmek için 3 farklı dinamiği değerlendiriyorlar: Arz, talep ve ticaret.

İmalat sanayinde hizmetler sektörüne göreli olarak daha hızlı verimlilik artışı sonucu daha çok sermaye ve daha az insan gücüyle daha yüksek hacimli üretim yapılabilmesi, imaalt sanayisinde yeni iş yaratımını düşürücü etkide bulunuyor. Dolayısıyla arz dinamiğinde, özellikle işçi başına sermaye düzeyinin arttığını ve buna paralel olarak imalat istihdamının toplam istihdamdan aldığı payın düştüğünü gözlemliyoruz.

İmalat ürünlerinin üretiminde artan verimlilik, maliyetleri düşürdüğü için özellikle düşük teknolojili imalat sanayi ürünlerinde fiyat azalışlarını gözlemlemek mümkün. Talep dinamiğinde, imalat sanayi ürünlerindeki göreli fiyat düşüşü, imalat sektörünün toplam ülke geliri içerisindeki payın azalışını beraberinde getiriyor.

Globalleşen dünyada, gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasındaki güçlenen ticaret ilişkilerinin bir sonucu olarak, imalat sanayi üretiminin gelişmekte olan ülkelerde konumlanması, gelişmiş ülkeler grubunda imalat sanayi faaliyetlerinin daralmasına yol açıyor.

Özetle, gelişmiş ülkelerde bir süredir gözlemlediğimiz “sanayisizleşme” süreci, arz, talep ve ticaret dinamiklerindeki gelişmelerin etkisiyle küresel imalat üreticileri kompozisyonunda değişimi tetikliyor. Sanayisizleşme bağlamında, imalat sanayi üretiminin gelişmekte olan ülkelere konumlanması, bu ülkelerin ihracat odaklı büyüme modellerini destekleyici etkide bulunması açısından önem arz etmekte.